Nederlandse Kermisbond

De Nederlandse Kermisbond -> Persinformatie

Alle foto's zijn vrij van rechten te gebruiken. Bronvermelding wordt op prijs gesteld evenals toezending van een bewijsnummer.

Download onderstaande tekst als Word bestand (.doc).

Wat schrijft Oosthoek’s Encyclopedie, vierde druk, 1950, over de kermis:

Kermis

Oorsprong:

De jaarlijkse plechtige herdenking van het inwijdingsfeest van een nieuwe kerk.
Voor een dergelijke gelegenheid kwamen van heinde en ver de bewoners van omliggende plaatsen en het platteland, wat een welkome gelegenheid bood aan handel en nijverheid tot zaken doen, alsmede aan muzikanten, goochelaars, kwakzalvers e.a. om hun praktijken uit te oefenen. De Hervorming veroorzaakte het verdwijnen van de oorspronkelijke betekenis, waardoor niets dan een soort jaarmarkt overbleef. In de 20e eeuw ontwikkelde de kermis zich tot een zuivere amusementsgelegenheid, verzorgd door rondreizende kermisgezelschappen. Zij bestaat meestal uit een min of meer uitgebreide lunaparkinrichting (zie Lunapark), krachtmeettoestellen, kramen voor eetwaren, bezienswaardigheden, loterijen en kansspelen.

Kermisgebruiken:

Het verband tussen de kermis en de R.K. Kerk blijkt nog uit de processie (Brab., Geld.; in Z-Limb. bronk, d.i. pronk genoemd) bij de kermisopening, welke processie een gekerstende voortzetting is van de heidense ommegang door de velden, die tot doel had vruchtbaarheid te bewerken. In de voorjaarskermissen zijn verschillende voorjaarsgebruiken opgenomen: het planten van een Meiboom (St-Laurenskermis te Brussel), het rond voeren van de reuzen, vroegere vruchtbaarheidsgeesten (Z.-Nederland en Venlo), het vendelzwaaien. Deze voorjaarsgebruiken bleven met de kermis verbonden, ook nadat deze, wellicht wegens de ontspanning, die de landman na de zware landarbeid behoefde, naar het najaar werd verlegd. Aan het wegbrengen van de meiboom, toen deze een paal was geworden, die jaarlijks met fris groen werd versierd, herinnert het kermisbegraven, in de vorm van de schietstang (Keppel), doch ook in die van stropop, kermiskindje genoemd (Brab., Limb.), een ham (Vlaanderen), paardenschedel (Midden-Rijn), fles brandewijn (Gramsbergen). Mogelijk zijn deze “begrafenissen” relicten van vroeger mensen-, varkens-, paarden- en regenoffers, die de kracht van de verzwakte vegetatiegeest moesten versterken t.b.v. de volgende oogst. Ook de vroegere vermakelijkheden der boerenkermis, als haan-slaan, ganstrekken en katknuppelen, zijn waarschijnlijk te verklaren uit dergelijke vruchtbaarheidsoffers. De witte kermiskleding gaat misschien terug op het oogstcostuum. Tot aankondiging van de kermis liepen vroeger in N.-Holl. alle kinderen aan een lang touw , d.i. het “louwlouwtrekken”(nu nog in Oostzaan, de laatste Donderdag van Juni). Ook tekenden de jongens met krijt schuttingen (Lochem) en voorbijgangers (Tholen, Edam, Monnikendam). Op Wieringen worden de 1e kermisdag, d.i. de laatste Donderdag in Juli, tuledag genaamd, tule gebakken, broodjes, die om 6 uur ’s-morgens warm worden bezorgd. Om 10 uur reikt de burgemeester in de kerk te Hippolytushoef aan alle kinderen een tule uit. Op deze dag en de verdere kermisdagen wordt niet gewerkt. Omdat de kermis betekenis kreeg van feest, ontstonden samenstellingen als Paaskermis, osjeskermis (slachttractatie in Geld.), mulderskermis, herbergpret na de Hemelvaartsbedeling te Hengelo (Geld.), schaapskermis: kinderfeest tijdens het schapenscheren (Brab.).

Lunapark

Een plaats waar diverse attracties en vermakelijkheden, die men vroeger alleen op kermissen vond, bijeen zijn binnen een afgebakende ruimte. Is de kermis (zie aldaar), in de eerste plaats als gevolg van haar godsdienstige oorsprong, aan bepaalde vaste data gebonden, voor het houden van een lunapark is tegenwoordig elke aanleiding goed genoeg en iedere regelmaat of tijdsorde ontbreekt bij het organiseren van een lunapark. Het lunapark vond begin 19e eeuw zijn oorsprong in de Ver. Staten, waar het fair werd genoemd, naar de markt, die er aanvankelijk veelal de aanleiding toe vormde. In Nederland hebben wij met deze vorm van vermaak contact gekregen via Engeland en Duitsland. De naam ontlenen wij uit het Duits, waar, Luna indentiek was met licht, afgeleid van het Lat. Luna, de gelijknamige Oud-romeinse godin, voor wie opde Palatius een, ’s-nachts verlichte, tempel was gebouwd (vgl. tevens de Duitse omschrijving voor de maan: Frau Luna). Inderdaad was, ook reeds in het Amerika van de vorige eeuw, het kunstlicht, dat ’s-avonds de feestparken tot ver in de omtrek zichtbaar maakte, een der voornaamste kenmerken ervan. Beroemd is nog altijd de verzameling attracties op Coney Island bij New York, die dit eiland tot een soort permanent lunapark hebben gemaakt. Van Amerika is het lunapark als instelling naar Engeland overgewaaid. In Nederland vinden wij het eerste lunapark in 1919 op het Entos-terrein, waar het in één slag populariteit verwierf. Aanvankelijk leunde het lunapark in Nederland evenals in het buitenland tegen min of meer belangrijke gebeurtenissen aan, maar langzamerhand behoefde het steeds minder imposante aanleidingen als tentoonstellingen, feestelijkheden enz. tot het tenslotte gewoon werd gevonden, dat op bepaalde plaatsen min of meer periodiek een lunapark zonder meer werd georganiseerd. Geleidelijk is het lunapark gemechaniseerd en uitgebreid. Hoewel de poffertjes- en de wafelenkraam van de ouderwetse kermis meestal in evenmin in enig lunapark ontbreken als de even eerbiedwaardige traditionele schiettent, zijn de eigenlijke pijlers , waar het tegenwoordig op rust toch veeleer de “gok”en de “griezel”. Het eerste element is in velerlei vorm vertegenwoordigd: werptent, rad der fortuin, tombola enz. Griezelapparaten als luchtschommel, cakewalk, achtbaan, voorzien van de laatste technische snufjes en onder benamingen, die vaak op verrassende wijze aan de actualiteit zijn aangepast (cyclotron bv), hebben met de minder up to data kermissensaties van enige tientallen jaren geleden dit gemeen, dat zij wel griezelig, maar normaliter ongevaarlijk zijn. Wat er in het lunapark van de kermis vooral behouden bleef, zijn de kinderattracties, die, als voorheen, meestal variaties zijn op het thema draaimolen. Verdwenen zijn de stoomcaroussel en de schouwburgtent.

Gelegenheidsbrood

Oogstfeest, kermis en jaarmarkt:

Het oogstbrood, gebakken van de nieuwe roggeoogst en gezamenlijk genuttigd door allen, die daarbij werkzaam waren, is geworden tot jaarmarktbrood (Drenthe). In huifkarren worden de ronde broden, met en zonder krenten, stoeten of bollen genaamd, aangevoerd op de jaarmarkten te Roden, Slochteren en Z.-Laren en bij handslag verkocht. Eveneens te Assen en Meppel de lange gegroefde krentenbroden, hanepoten geheten, welke naam ook overging op de Drentse kermishakkoek. Te Ommen bakt men tijdens de St-Nicolaasmarkt stroopbolletjes, zoete plasjes genoemd, te Hilversum tijdens de koemarkt bollen, te Oldenzaal met paardenmarkt paardenbollen te ’s-Hertogenbosch met St-Jansmarkt St-Jansmoppen. Kleiner marktbrood voor kinderen zijn de toonkoeken, koeien van speculaas, op de toonmarkt of koemarkt te Goes (laatste dinsdag van Nov) met onderschrift Veemarkt Goes en de voornaam in suiker dwars over de koe; de varkens van speculaas, die te Schiedam nog worden gebakken tijdens de vroegere varkensmarkt (2e Vr in Nov); de mussen (broodvogeltjes in hoepeltje rondgedragen) te Zaltbommel op Vrijdag na Vastenavond, waarop vroeger paardenmarkt werd gehouden; de aeremstokjes (broodruitertje op broodvogeltje) te Haamstede met keomarkt (laatste di van Oct.). Jaarmarktbrood werd kermisbrood te Hulst, waar de kinderen broodhaantjes krijgen op haantjeskermis (1 Nov.) te Hippolytushoef in de Wieringermeer, waar de laatste Dond. van Juli marktdag of Tulenmarkt werd gehouden en de tulen nu kermisbrood zijn. In Limb. en Brab. zijn de vlaaien kermisgebak. Een speciaal kermisgeschenk vormt de rijkversierde honigkoek, waarop de naam kermis werd overgedragen (vlg. het liedje “Och Jan, koop mij een kerremis”, “Mooi meisje, ik heb er geen geld”). Plaatselijk brood zijn de Alkmaarse panlatten, de Zutphense haspels (broodjes met komijnzaad).