De kermis was de plek voor kwakzalvers, doctoren, uitvinders, artiesten en handelaren. De kermis veranderde steeds qua aanbod, maar niet van karakter. Tijdelijke kramen herbergden optredens, men verkocht speciale etenswaren die alleen tijdens de kermis te verkrijgen waren, men kon meedoen aan loterijen en spellen spelen. De carrousel deed zijn intrede. Door de industriële revolutie werden de attracties moderner: eerst qua aandrijving en verlichting (stoom, elektriciteit), later ook qua opbouw en transport (trein). Nieuwe vindingen werden gepresenteerd op de kermis en kregen een vaste plaats in de maatschappij, zoals de cinema.

De kermis diende ook als leerschool voor de vaak ongeletterde inwoners. Ze kregen in schouwspelen informatie over oorlogen en ziektes. Bijzondere zeldzame mensen en dieren werden hen getoond. Zo is de kermis de voorloper van programma’s op televisie en staat ze aan de wieg van de dierentuin. Ook het circus en de bioscoop zijn uit de kermis voortgekomen.

Kermisreizigers trokken en trekken van plaats naar plaats. Dat deden ze met een kalender in hun hoofd: ze wisten en weten waar en wanneer de traditionele kermissen plaats vinden. Het seizoen start met kermissen (vanouds) rond de voorjaarsmarkten. Het eindigt met de veemarkten in het najaar, zoals koeien- en paardenmarkten. In de winter moeten de kermisreizigers van het verdiende geld leven of hebben ze andere inkomsten. Tegenwoordig doen velen dat met de verkoop van oliebollen.

In 2023 is het 1.000 jaar geleden dat in Utrecht de Martinuskerk werd ingewijd. Zeker is dat daar, maar ook in andere plaatsen, er al meer dan 1.000 jaar geleden kermis was!

(bron: stichting kermiserfgoed)